Błogosławcie Jahwe,
wszyscy Jego aniołowie,
pełni mocy bohaterowie,
wykonujący jego rozkazy
[by słuchać głosu Jego słowa]
Ps 103, 20
Hebrajskie imię
Mika'el znaczy któż jak Bóg. Według tradycji chrześcijańskiej i żydowskiej, kiedy Lucyfer zbuntował się przeciwko Bogu i nakłonił do buntu trzecią część aniołów, Michał miał wystąpić jako pierwszy przeciwko niemu z okrzykiem: "Któż jak Bóg!". W religii judaistycznej wymienia się Michała wśród siedmiu aniołów wyższego rzędu. Również w islamie Michał (
Mika'il) jest jednym z ważniejszych aniołów.
W ikonografii wczesnochrześcijańskiej i bizantyńskiej archanioł przedstawiany jest przeważnie jako strażnik Królestwa Niebieskiego albo jako postać asystująca (razem z archaniołem Gabrielem) przy tronie Boga. Jest jedną z centralnych postaci na ikonach "Sobór Archanioła Michała" i "Sobór Archanioła Gabriela".
Przedstawienie Archanioła Michała opiera się na greckiej ikonie z Konstantynopola z pierwszej połowy XIV w, tj. z czasu silnych wpływów sztuki zachodniej na Bizancjum. Oryginał znajduje się obecnie w Muzeum Sztuki Bizantyńskiej i Chrześcijańskiej w Atenach. Nawiązuje on do słynnych malowideł ściennych ze scenami Sądu Ostatecznego w Kościele Chora p.w. Św. Zbawiciela w dzisiejszym Stambule (pocz. XIV w.).
Archanioł Michał ukazany został frontalnie, z otwartymi purpurowymi skrzydłami, ubrany w chiton i niebieski himation. W prawej dłoni trzyma rabdos - pałeczkę posłańca, która oznacza, iż jest posłany od Boga, zaś w lewej transparentną sferę oznaczającą kulę ziemską, z krzyżem na szczycie, delikatnie zarysowaną głową lwa oraz złotymi inicjałami
Χ Δ Κ (Chrystus [
Χρίστος] Sprawiedliwy [
Δίκαιος] Sędzia [
Κριτής]) w centrum. Przedstawienie to ma kontekst eschatologiczny i odnosi się do Dnia Sądu Ostatecznego oraz roli Archanioła Michała jako przewodnika dusz.
Grecki napis na ikonie "
Ο ΑΡΧ (ΩΝ) ΜΙΧΑΗΛ Ο ΜΕΓΑC ΤΑΞΙΑΡΧΗ (C)" znaczy "Archanioł Michał Wielki Dowódca" i nawiązuje do godności wodza zastępów niebieskich. Choć św. Michał jest wojownikiem, wodzem zastępów anielskich walczących z szatanem, moc Archanioła płynie z serca i miłości, co znamionują czerwony kolor chitonu i łagodność oblicza. Wysokie czoło i jego namarszczenie oraz szeroko otwarte oczy oznaczają kontemplację Boga. Niebieska szata wierzchnia to symbol posłańca z wiecznego świata, a złoto, tak w tle jak i na szatach oraz skrzydłach, jest odblaskiem Chwały Bożej.
Przepaska na włosach Archanioła symbolizuje jego podporządkowanie się Bogu Jedynemu i wierność wyrażoną w słowach "Któż jak Bóg" (hbr.
מִיכָאֵל -
Mikha'el). Św. Siostra Faustyna pisała: "Wielką mam cześć dla świętego Michała Archanioła, on nie miał przykładu w pełnieniu woli Bożej, a jednak spełnił wiernie życzenia Boże."
